Media zetten zwaar geschut in om de kijker te raken. Je emoties worden steeds meer geprikkeld. Het lijkt alsof je energie weglekt. Hoe kun je dan toch zorgen voor heldere energie?
Het is tragisch, vindt Riekje Boswijk, dat mensen denken dat ze zich reusachtig vermaken in de reuzenpython in de Efteling en met al hun computerspelletjes. Terwijl er in wezen sprake is van steeds grotere pijn, want de steeds grovere prikkels veroorzaken een steeds grotere verharding. Ze vindt het een zeer zorgwekkende ontwikkeling. Boswijk: “Omdat mensen de zachtere gevoelens van het hart niet meer voelen zoeken ze ‘hardere’ gevoelens op: opwinding, sensatie. Mensen hebben steeds sterke prikkels nodig: dat zijn alle mogelijke vormen van heftig, en meer of minder gewelddadig, vermaak. En daaraan raken ze verslaafd, want deze vorm van plezier komt niet in het hart aan en zal nooit werkelijk bevredigen. Omdat er geen werkelijke vervulling ontstaat moet er steeds weer nieuw vermaak aangevoerd worden, steeds sterkere prikkels om hetzelfde resultaat te veroorzaken.”
Boswijk ziet de oorzaak van deze ontwikkeling in de manier waarop kinderen worden benaderd. “In de meeste gevallen wordt de gevoeligheid van kinderen domweg niet opgemerkt. Soms ook worden ze afgekeurd en ‘overgevoelig’ genoemd, aanstellerig. In het ergste geval worden ze uitgelachen of vernederd wanneer ze hun gevoel tonen. Het gevolg is dat kinderen hun hart afsluiten door hun gevoeligheid te overschreeuwen. Ze kunnen dan niet meer in hun hart geraakt worden; ze hebben zich verhard.” Mensen raken hun basale gevoeligheid zo in de loop van hun jeugd kwijt. “Het hart wordt op den duur totaal onbereikbaar. Dat geeft een pijnlijk gevoel van leegte in het hart. Het komt erop neer dat mensen hun innerlijke pijn en leegte onbewust houden door zich voortdurend te richten op de buitenwereld en alle prikkels die daar zijn.”
Het toenemende lawaai in de openbare ruimte, opdringerigheid op tv en gewelddadige computerspelletjes ervaart Rients Ritskes als een uitdaging: “Maar er zijn altijd uitdagingen geweest. Nu is het lawaai en de vele beelden van geweld. Vroeger was het hier in Europa, net als nog altijd in andere delen van de wereld, de onrechtvaardige machtverhoudingen, honger of de stank”. Het gaat, volgens Ritskes, om de kunst je er niet eerder dan nodig slachtoffer van te voelen. Het valt niet mee, alle geweldsbeelden of verslavende computerspelletjes te weerstaan, maar vroeger gingen kinderen mee naar het marktplein om mensen aan de schandpaal te bekogelen met eieren of erger nog om te zien hoe mensen werden onthoofd. Misschien zijn de computerspelletjes erger, misschien was het zien van onthoofdingen erger. “De kunst van alle tijden is om bij je diepere zelf te blijven.” Toch zal het een wet van alle tijden blijven, denkt Ritskes, dat sommigen de kunst leren verstaan om beter om te gaan met de omstandigheden en anderen deze kunst niet onder de knie krijgen. “De één wordt er door geïnspireerd iets te gaan veranderen, de ander wordt er voor de rest van zijn leven gek van.”
sleutel
Spelletjes verbieden, media beperkingen opleggen, het is geen optie. Jean Karel Hylkema gelooft niet erg in verboden. Deze nodigen mensen eerder uit er tegen in te gaan, dan dat zij zich daardoor laten leiden of afschrikken. Waar hij wel in gelooft is een voorbeeld te zijn: “Dan gaan mensen op een gegeven moment aan je vragen hoe het komt dat je bent wie je bent. Dan is er een kans dat zij open komen te staan om de Dharma te horen. De Dharma kun je ook zonder jargon vertellen, bijvoorbeeld door niet over karma te spreken, maar over de werking van oorzaak en gevolg. Wanneer mensen gaan begrijpen dat zij door de huidige samenleving voortdurend worden verleid om zichzelf schade toe te brengen, zullen zij ook gaan inzien dat ieder mens van haar of zijn geboorte af de sleutels tot het eigen geluk en dat van anderen zelf in handen heeft.”
Boswijk zou het tij in de maatschappij willen keren, maar weet niet goed wat te doen. De trend van meer geweld en minder gevoeligheid lijkt een zichzelf versterkend proces dat nauwelijks meer stop te zetten is. Ze vindt eigenlijk dat overdadig geweld verboden zou moeten worden, en overdadige sex ook. Maar verbieden is nauwelijks effectief; mensen weten altijd wel te maken en te vinden wat ze willen hebben. Bovendien is alles wat verboden is extra aantrekkelijk, zeker voor pubers.
In plaats van te vechten tégen geweld is het beter te zorgen vóór gevoeligheid, betoogt Boswijk. De nadruk zou in de opvoeding en op scholen moeten liggen op voelen, zorgvuldig omgaan met elkaar, aandachtig zijn. “Het zijn eigenlijk allemaal dingen die kinderen uit zichzelf willen en doen.” Het zou gewoon moeten worden om van tijd tot tijd ‘in te keren’ in plaats van voortdurend naar buiten gericht te zijn. Er zou meer nadruk kunnen liggen op vriend¬schap, saamhorigheid, samenwerking, respect voor en leren omgaan met onderlinge verschillen dan op prestatie, concurrentie en de verheerlijking van individualiteit.
zwembad
Edel Maex ziet als eerste en belangrijkste voorwaarde voor innerlijke rust zelf deugdzaam te leven. De Boeddha geeft deze raad voortdurend aan monniken én leken. Want eigenlijk, vindt Maex, is er niets nieuws onder de zon. “Het is natuurlijk bon ton om te klagen over wat er allemaal in deze tijd en deze maatschappij misloopt en hoe dat 'mijn' welzijn, 'mijn' energie aantast. De Boeddha maakte er in zijn tijd in ieder geval korte metten mee door de bal radicaal terug te kaatsen. Je hoeft niet te wachten tot de wereld verandert.”
De Boeddha legde het accent op vriendschap. “Associeer je met mensen die je hierin steunen: wees samen een gemeenschap. Het is je natuurlijke milieu waar je beschermd bent. Het steunt je in de wereld te staan.” Maex maakt de vergelijking met een lotusbloem. ‘Laat ons zuiver zijn als een lotus in troebel water’ – dat zingt men in het maaltijdritueel van de Soto zen. De lotus geeft haar schoonheid onbevangen temidden van een troebele wereld. Ze gedijt niet ondanks maar juist dank zij het drabbige water waar ze midden in staat. Maex: “Een lotus kan niet bloeien in een zwembad maar heeft modder nodig om in te wortelen. Daarom hoeft het lijden je helemaal niet te weerhouden om te bloeien. Deze werkelijkheid is leefbaar, ondanks de schijn van het tegendeel. En meer nog: bevrijding is mogelijk in deze werkelijkheid. We gaan de wereld niet veranderen door er over te zeuren maar door er als een lotus midden in te staan.”
Hylkema vindt dharmastudie en beoefening belangrijke hulpmiddelen. Hij geeft een concrete voorbeeld van beoefening als een lotus in troebel water. “Door in je beoefening en praktisch handelen negativiteit uit je omgeving in te ademen, naar je hart te brengen, deze daar te confronteren met je boeddhanatuur, lost de negativiteit op. Vervolgens geef je met je uitademing je liefde, geborgenheid en positieve energie aan je omgeving terug. Je zult merken dat door deze beoefening jouw energie niet afneemt, integendeel ze neemt toe. Dat zal je vertrouwen in de boeddhanatuur versterken, Je wordt een stabiel element in de samenleving.”
Door goede beoefening leer je steeds scherper zien dat jouw ervaring van de werkelijkheid niets anders is dan je eigen schepping. Je bent er zelf verantwoordelijk voor. “Ontwikkel de motivatie om jouw ervaring van de werkelijkheid zo zuiver mogelijk te houden. Je kunt er voor zorgen dat je energie niet weglekt, waardoor je deze voor nuttiger doeleinden kan gebruiken.”
vogeltjes
Ritskes is blij dat hij als meditatieleraar in deze tijd een kader kan scheppen waarin mensen de discipline en rust kunnen ontwikkelen om weerstand te bieden aan alle vormen van geweld. “Dagelijkse meditatie biedt een zekere verlichting van overheersing door drukte en lawaai. Door te leren mediteren kunnen mensen discipline en rust ontwikkelen.”
Hoe moeilijk het is rust te vinden in een hectisch leven vertelde een manager aan Ritskes, die hem coachte. Hij kwam binnen en zei: “Hè, hè .. het is eindelijk gelukt. Na twee jaar dagelijks 40 minuten mediteren, vele coachingsgesprekken en een retraite heb ik de rust die ik zocht weer een beetje hervonden. Ik durf mijn mobiel zo nu en dan thuis te laten en kan eindelijk weer met volle aandacht naar mijn dochter luisteren.”
Vroeger was het net zo moeilijk als nu om met je aandacht in het hier en nu te blijven, denkt Ritskes. Maar tegenwoordig, door de toenemende welvaart, hebben meer mensen de keuze om iets te doen aan de onrust in ons hoofd. Meditatie en mindfulness vindt hij goede wegen die universeel en gemakkelijk toepasbaar zijn. Tegelijk vragen ze nog steeds veel discipline om werkelijk ook toegepast te worden. “Maar lukt het om te mediteren, dan is een toenemende rust een haast te garanderen resultaat.” Zijn mooiste feedback op dit punt was tijdens een bedrijfstraining. Na veertien dagen vroeg Ritskes in de groep of mensen hadden gemediteerd en of ze een effect ervoeren. Eén van de deelnemers vertelde netjes 2 x per dag 20 minuten te hebben gemediteerd. Hij merkte een heel aangenaam resultaat, namelijk dat hij op zijn fietstocht naar het werk de vogels weer hoorde fluiten. Dat had hij in geen jaren meer gehoord. Zes weken later stelde Ritskes dezelfde vraag. “Hij mediteerde nog steeds 2 x 20 minuten en ja, hij had nóg meer resultaat dan de eerste keer, hij hoorde de vogels nu ook fluiten als hij weer terug van zijn werk naar huis fietste.”
Diana Vernooij is redacteur van Vorm & Leegte